Zwalczanie enzootycznej białaczki bydła, gruźlicy bydła, brucelozy u bydła…

z dnia 30 maja 2007 r.

(Dz. U. z dnia 13 czerwca 2007 r.)

Na podstawie art. 57 ust. 7 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. Nr 69, poz. 625, z późn. zm.¹⁾) zarządza się, co następuje:

§ 1. Wprowadza się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej program:

1)   zwalczania enzootycznej białaczki bydła (Enzootic bovine leucosis – EBL), który jest określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia;

2)   zwalczania gruźlicy bydła (Bovine tuberculosis), który jest określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia;

3)   zwalczania brucelozy u bydła (B. abortus), który jest określony w załączniku nr 3 do rozporządzenia;

4)   zwalczania wścieklizny (Rabies), który jest określony w załączniku nr 4 do rozporządzenia;

5)   zwalczania gąbczastej encefalopatii bydła (Bovine spongiform encephalopathy – BSE), który jest określony w załączniku nr 5 do rozporządzenia;

6)   zwalczania i kontroli zakażeń wirusami wysoce zjadliwej grypy ptaków d. pomoru drobiu u drobiu i ptaków dzikich (Highly patogenic avian influenza – HPAI), który jest określony w załączniku nr 6 do rozporządzenia.

§ 2. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia.

______

¹⁾ Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2005 r. Nr 23, poz. 188 i Nr 33, poz. 289 oraz z 2006 r. Nr 17, poz. 127, Nr 144, poz. 1045 i Nr 249, poz. 1830.

Państwo Członkowskie:     Rzeczpospolita Polska

Choroba:                  Enzootyczna białaczka bydła

Rok wdrożenia:            2007

Data wysłania

do Komisji Europejskiej:   31 maja 2006 r.

Zwalczanie enzootycznej białaczki bydła jest prowadzone w Rzeczypospolitej Polskiej od 1979 r. Pierwotnie zwalczanie enzootycznej białaczki bydła prowadzono na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 sierpnia 1927 r. o zwalczaniu zaraźliwych chorób zwierzęcych (Dz. U. Nr 77, poz. 673, z późn. zm.) oraz rozporządzenia Ministra Rolnictwa z dnia 28 marca 1979 r. w sprawie obowiązku zgłaszania oraz zwalczania enzootycznej białaczki bydła (Dz. U. Nr 8, poz. 51), na podstawie którego w § 1 włączono enzootyczną białaczkę bydła do chorób podlegających zwalczaniu, a jej postać guzowatą do zaraźliwych chorób zwierzęcych podlegających obowiązkowi zgłaszania zgodnie z art. 20 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 sierpnia 1927 r. o zwalczaniu zaraźliwych chorób zwierzęcych. Zgodnie z przepisami powyższego rozporządzenia zwierzę, u którego podejrzewano białaczkę guzowatą, powinno być zabite po uprzednim odosobnieniu i oznakowaniu przez wycięcie trójkątnego otworu w lewej małżowinie usznej, a jego zwłoki poddane badaniu histopatologicznemu w kierunku enzootycznej białaczki bydła. Jeżeli badanie potwierdziło wystąpienie tej choroby, wojewoda wydawał decyzję o uznaniu gospodarstwa za zapowietrzone enzootyczną białaczką bydła.

W decyzji tej wojewoda mógł nakazać:

1)   poddanie zwierząt okresowym badaniom w kierunku enzootycznej białaczki bydła;

2)   odosobnienie lub zabicie zwierząt, u których stwierdzono tę chorobę;

3)   oczyszczenie i odkażenie pomieszczeń dla zwierząt albo zakazać wyprowadzania bydła z gospodarstwa, z wyjątkiem zwierząt przeznaczonych do uboju lub kierowanych do izolacji.

Za bydło zabite przysługiwało odszkodowanie w wysokości wartości rynkowej zwierzęcia.

Jednocześnie, zgodnie z § 3 powyższego rozporządzenia, gospodarstwo uznawane było za wolne od enzootycznej białaczki bydła, jeżeli:

1)   prowadzone były systematyczne badania laboratoryjne, na podstawie których nie wykryto choroby w okresie ostatnich dwóch lat, lub

2)   nie wykryto postaci guzowatej enzootycznej białaczki bydła w okresie ostatnich pięciu lat, a ponadto:

3)   w razie uprzedniego uznania gospodarstwa za zapowietrzone, jeżeli zostały spełnione nakazy i zakazy określone w decyzji wojewody, a zwierzęta nowo wprowadzone do gospodarstwa pochodziły z gospodarstw uznanych za wolne od enzootycznej białaczki bydła.

Obszar województwa był uznawany za wolny od enzootycznej białaczki bydła, jeżeli:

1)   w okresie ostatnich 5 lat w pogłowiu bydła wykryto nie więcej niż 0,03 promile zwierząt dotkniętych białaczką guzowatą;

2)   usuwane były wszystkie zwierzęta, u których stwierdzono enzootyczną białaczkę bydła w wyniku powszechnych okresowych badań laboratoryjnych;

3)   zwierzęta wprowadzane na teren województwa pochodziły z gospodarstw uznanych za wolne od enzootycznej białaczki bydła.

Uznanie gospodarstwa lub obszaru województwa za wolne od tej choroby stwierdzał, zgodnie z powyższym rozporządzeniem, wojewódzki zakład weterynarii. Wojewoda mógł zarządzić badanie bydła w kierunku enzootycznej białaczki bydła oraz rejestrację zwierząt dotkniętych tą chorobą na obszarze województwa, określonych gmin lub gospodarstw oraz wprowadzić ograniczenie lub całkowity zakaz wwozu, wywozu, rozprowadzania bydła do chowu i hodowli oraz do innych celów z obszarów lub gospodarstw nieuznanych za wolne od enzootycznej białaczki bydła. Wojewodowie korzystali z tych możliwości prawnych, jednakże niewystarczające środki budżetowe przeznaczone na zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt nie pozwalały na zwalczenie tej choroby na terytorium państwa.

Od 1989 r., tj. od wejścia w życie rozporządzenia Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 3 października 1989 r. w sprawie obowiązku zgłaszania oraz zwalczania enzootycznej białaczki bydła (Dz. U. Nr 57, poz. 341), na podstawie którego do zaraźliwych chorób zwierzęcych podlegających obowiązkowi zgłaszania oraz zwalczania włączono enzootyczną białaczkę bydła, rozpoczęto bardziej intensywne działania mające na celu zwalczenie tej choroby. Przepisy prawa pozwalały w tym czasie na wprowadzenie dodatkowych środków zwalczania, gdyż w razie podejrzenia lub stwierdzenia enzootycznej białaczki bydła mogły zostać zastosowane następujące środki:

1)   odosobnienie, obserwowanie, rejestrowanie i znakowanie zwierząt dotkniętych enzootyczną białaczką bydła;

2)   uznanie gospodarstwa lub jego części za zamknięte dla wyprowadzania i wprowadzania do niego zwierząt chorych, podejrzanych o chorobę bądź wrażliwych na nią oraz określenie sposobu zużycia surowców ze zwierząt dotkniętych enzootyczną białaczką bydła;

3)   zakaz obrotu bydłem dotkniętym enzootyczną białaczką bydła lub podejrzanym o tę chorobę w celach chowu lub hodowli;

4)   badanie przez lekarza weterynarii zwierząt podejrzanych o enzootyczną białaczkę bydła i wrażliwych na nią oraz wykonywanie sekcji zwłok zwierząt zabitych i padłych;

5)   pobieranie próbek części narządów i krwi zwierząt w celach rozpoznawczych;

6)   zabijanie zwierząt dotkniętych enzootyczną białaczką bydła, gdy można przypuszczać, że tylko w ten sposób zostanie opanowane rozprzestrzenianie się choroby;

7)   oczyszczanie i odkażanie pomieszczeń, w których przebywały zwierzęta dotknięte enzootyczną białaczką bydła;

8)   ogłaszanie informacji o wybuchu i wygaśnięciu białaczki.

Za bydło zabite w wyniku decyzji terenowego organu administracji państwowej o właściwości szczególnej do spraw weterynarii stopnia wojewódzkiego posiadaczowi przysługiwało odszkodowanie w wysokości wartości szacunkowej zwierzęcia, pomniejszone o wartość sprzedanego mięsa.

Enzootyczną białaczkę bydła uznawano za wygasłą i następowało uchylenie zastosowanych wymienionych powyżej restrykcji, gdy w gospodarstwie lub jego części:

1)   nie wykryto tej choroby w okresie ostatnich 2 lat;

2)   uzyskano dwukrotny ujemny wynik badania serologicznego w kierunku enzootycznej białaczki bydła, którym objęto całe pogłowie bydła powyżej 2. roku życia, i badania wykonano w okresie ostatnich 12 miesięcy, a przerwa między badaniami nie była mniejsza niż 4 miesiące;

3)   wprowadzane bydło pochodziło z gospodarstw, w których nie stwierdzono enzootycznej białaczki bydła, a zwierzęta powyżej 2. roku życia uzyskały ujemny wynik badania serologicznego.

Dany obszar administracyjny państwa uznawano za wolny od enzootycznej białaczki bydła, jeżeli:

1)   równocześnie w 99,9 % gospodarstw nie stwierdzono enzootycznej białaczki bydła;

2)   usunięto wszystkie zwierzęta, u których stwierdzono tę chorobę.

Od grudnia 1997 r., to jest od wejścia w życie ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. z 1999 r. Nr 66, poz. 752, z późn. zm.), prowadzono zwalczanie enzootycznej białaczki bydła zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 3 października 1989 r. w sprawie obowiązku zgłaszania oraz zwalczania enzootycznej białaczki bydła, które w tym czasie nadal obowiązywało.

Do 1998 r. w Polsce obowiązywał podział administracyjny na 49 województw. W tym okresie wiele województw uzyskało status wolnych od enzootycznej białaczki bydła na podstawie wydanych przez wojewodów rozporządzeń o uzyskaniu statusu wolnego od tej choroby.

Od dnia 1 stycznia 1999 r., w wyniku reformy państwa i powstania nowych województw i powiatów, dokonano zmian w podziale administracyjnym i z tego względu obszar niektórych byłych rejonów objętych zwalczaniem enzootycznej białaczki bydła rozdzielono pomiędzy nowo powstałe powiaty i województwa. Zmiana podziału administracyjnego państwa spowodowała sytuację, że w wielu obecnie istniejących województwach i powiatach doszło do zmiany odsetka stad wolnych i nie można go określić jako większy niż 99,98 %.

W 1999 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 12 października 1999 r. w sprawie określenia rodzaju prób, zakresu badań i sposobu prowadzenia dokumentacji przy badaniach kontrolnych występowania zakażeń zwierząt oraz pozostałości chemicznych, biologicznych, leków i skażeń promieniotwórczych w tkankach zwierząt, mięsie, środkach spożywczych pochodzenia zwierzęcego i niejadalnych surowcach zwierzęcych (Dz. U. Nr 93, poz. 1080, z późn. zm.), które precyzowało sposób postępowania przy zwalczaniu enzootycznej białaczki bydła, a w szczególności sposób prowadzenia badań kontrolnych w kierunku tej choroby. Zasady te były zgodne z przepisami prawa wspólnotowego.

Jednakże należy stwierdzić, że do dnia 1 maja 2004 r. gospodarstwa były traktowane jako pojedyncze jednostki epizootyczne, zatem nie prowadzono monitoringu w odniesieniu do stad, tylko w odniesieniu do gospodarstw na danym obszarze. W zależności od sytuacji epizootycznej powiatów zwierzęta do badania typowano w taki sposób, aby:

1)   na terenie powiatu, gdzie poziom zakażonych zwierząt nie przekraczał 99,8 %, zbadać 1/3 pogłowia w gospodarstwach, przy czym powiaty dzielono na mniejsze jednostki – gminy;

2)   typowanie w przybliżeniu odpowiadało około 1/3 liczebności pogłowia na danym obszarze.

W związku z powyższym na obszarach, które otrzymały status wolnych od enzootycznej białaczki bydła, prowadzono badania kontrolne zgodnie z przedstawionymi wyżej założeniami, a w gospodarstwach, w których wystąpiło podejrzenie enzootycznej białaczki bydła lub stwierdzono wystąpienie tej choroby, prowadzono zwalczanie enzootycznej białaczki bydła. Jednakże ze względu na zbyt małą ilość środków budżetowych, przeznaczonych w szczególności na wykup bydła z dodatnim wynikiem badań w kierunku enzootycznej białaczki bydła, Inspekcja Weterynaryjna nie mogła we właściwy sposób zwalczać tej choroby.

Po dniu 1 maja 2004 r. w stadach uznanych wcześniej za wolne od enzootycznej białaczki bydła nadal są prowadzone badania kontrolne oraz zwalczanie choroby w stadach uznanych za zakażone, ze szczególnym naciskiem na wykupienie wszystkich sztuk bydła z dodatnimi wynikami w kierunku enzootycznej białaczki bydła.

Enzootyczną białaczkę bydła zwalcza się na podstawie przepisów ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. Nr 69, poz. 625, z późn. zm.) oraz rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 lutego 2005 r. w sprawie zwalczania enzootycznej białaczki bydła (Dz. U. Nr 30, poz. 260).

Badania kontrolne w kierunku enzootycznej białaczki bydła prowadzi się zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt (Dz. U. Nr 282, poz. 2813 oraz z 2006 r. Nr 44, poz. 315). Od tego czasu rozpoczęto prowadzenie badań monitoringowych w kierunku enzootycznej białaczki bydła w stadach.

Liczbę badań w kierunku enzootycznej białaczki bydła wraz z liczbą dodatnich wyników w latach 1999-2004 ilustrują tabele 1-3.

Graficzne odzwierciedlenie tabel 1-3 przedstawiają wykresy 1-3.

Większość przypadków enzootycznej białaczki bydła jest diagnozowana na etapie przedklinicznym. W tym celu do diagnostyki wykorzystuje się metody badania serologicznego. Opisywane w programie wielkości odnoszą się do tego etapu przebiegu choroby.

Guzowata postać białaczki bydła występuje w Rzeczypospolitej Polskiej bardzo rzadko. W 2004 r. odnotowano 12 potwierdzonych przypadków, natomiast w 2005 r. – 16 przypadków, przede wszystkim w województwach warmińsko-mazurskim i kujawsko-pomorskim.

Na podstawie danych przedstawionych w ust. 6 pkt 1 można przyjąć, że obecnie najbardziej satysfakcjonująca sytuacja w odniesieniu do białaczki jest w województwach: lubelskim, podkarpackim i świętokrzyskim, a najmniej w województwach: kujawsko-pomorskim, lubuskim, pomorskim, warmińsko-mazurskim, wielkopolskim oraz zachodniopomorskim.

Program zwalczania enzootycznej białaczki bydła był prowadzony w Rzeczypospolitej Polskiej w 2006 r. ze środków budżetu państwa. Natomiast od 2007 r. wprowadza się program zwalczania tej choroby współfinansowany ze środków Unii Europejskiej. Programem zostanie objętych 16 województw, w których skład wchodzi 314 powiatów oraz 65 miast na prawach powiatu.

Okres trwania programu zwalczania enzootycznej białaczki bydła jest zaplanowany na 3 kolejne lata kalendarzowe, tj. lata 2007-2009. Ze względu na przewidywaną dynamikę zmian w zakresie sytuacji epizootycznej dotyczącej enzootycznej białaczki bydła program ten będzie przedkładany Komisji Europejskiej w formie corocznych wniosków.

Celem programu jest doprowadzenie do uznania poszczególnych regionów – powiatów za urzędowo wolne od enzootycznej białaczki bydła poprzez doprowadzenie do uzyskania przez minimum 99,8 % stad na ich obszarze statusu stad urzędowo wolnych od enzootycznej białaczki bydła. Celem długofalowym jest umożliwienie uznania terytorium Rzeczypospolitej Polskiej za urzędowo wolne od tej choroby.

Sposób postępowania w przypadku wystąpienia podejrzenia lub stwierdzenia enzootycznej białaczki bydła w stadzie jest określony w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 lutego 2005 r. w sprawie zwalczania enzootycznej białaczki bydła oraz w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 czerwca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych niezbędnych do uzyskania i zachowania uznania stada lub gospodarstwa za urzędowo wolne lub wolne od chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. Nr 126, poz. 1058), które wdrażają postanowienia dyrektywy Rady 64/432/EWG z dnia 26 czerwca 1964 r. w sprawie problemów zdrowotnych zwierząt wpływających na handel wewnątrzwspólnotowy bydłem i trzodą chlewną (Dz. Urz. WE 121 z 29.07.1964, str. 1977; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 1, str. 13).

Przepisy wymienionych rozporządzeń będą stanowić podstawę prawną podejmowanych działań.

Okres trwania programu: rok 2007

Zgodnie z art. 57 ust. 8 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, organ szczebla centralnego – Główny Lekarz Weterynarii nadzoruje realizację programu zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, a ponieważ jest on współfinansowany ze środków Unii Europejskiej, informuje Komisję Europejską o postępach w jego realizacji zgodnie z przepisami obowiązującymi w Unii Europejskiej.

Program będzie realizowany na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w 16 województwach, w których skład wchodzi 314 powiatów oraz 65 miast na prawach powiatu.

4.4.1. Akty prawne stanowiące podstawę do rejestracji stad – gospodarstw

Stada – gospodarstwa w Polsce, gdzie są utrzymywane zwierzęta gospodarskie, są zarejestrowane w Centralnej Bazie Danych Systemu Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt prowadzonym przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa o gospodarstwach, zgodnie z poniższymi przepisami:

1)   ustawą z dnia 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności (Dz. U. z 2004 r. Nr 10, poz. 76, z późn. zm.);

2)   ustawą z dnia 2 kwietnia 2004 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt (Dz. U. Nr 91, poz. 872, z późn. zm.);

3)   ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt;

4)   rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 czerwca 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu danych zamieszczanych w rejestrze zwierząt gospodarskich oznakowanych (Dz. U. Nr 152, poz. 1605).

4.4.2. Akty prawne stanowiące podstawę do identyfikacji i rejestracji zwierząt:

1)   ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt;

2)   rozporządzenie nr 1760/2000 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 lipca 2000 r. ustanawiające system identyfikacji i rejestracji bydła dotyczący etykietowania wołowiny i produktów z wołowiny i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 820/97 (Dz. Urz. UE L 204 z 11.08.2000, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 30, str. 248);

3)   rozporządzenie Komisji nr 911/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 1760/2000 Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie kolczyków, paszportów i rejestrów gospodarstw (Dz. Urz. UE L 163 z 30.04.2004, str. 65; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 46, str. 242);

4)   rozporządzenie Komisji nr 494/98 z dnia 27 lutego 1998 r. ustanawiające szczegółowe przepisy wykonawcze do rozporządzenia Rady (WE) nr 820/97 w odniesieniu do stosowania minimalnych sankcji administracyjnych w ramach systemu identyfikacji i rejestracji bydła (Dz. Urz. WE L 60 z 28.02.1998, str. 78; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 46, str. 12);

5)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 maja 2004 r. w sprawie sposobu oznakowania bydła, owiec i kóz oraz świń, określenia wzorów znaków identyfikacyjnych oraz wymagań i warunków technicznych kolczyków dla zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 136, poz. 1455, z późn. zm.);

6)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 lipca 2004 r. w sprawie określenia wzoru paszportu konia i wzoru paszportu bydła (Dz. U. Nr 203, poz. 2083);

7)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 lipca 2005 r. w sprawie księgi rejestracji bydła, świń, owiec lub kóz (Dz. U. Nr 151, poz. 1268 oraz z 2007 r. Nr 18, poz. 106).

Bydło w Rzeczypospolitej Polskiej podlega obowiązkowi oznakowania za pomocą pary kolczyków oraz rejestracji w Centralnej Bazie Danych Systemu Identyfikacji i Rejestracji Zwierząt. Każdy kolczyk zawiera indywidualny numer identyfikacyjny zwierzęcia oraz zakodowane w kodzie kreskowym inne dodatkowe informacje. Posiadacz bydła ma obowiązek zakolczykować nowo narodzone cielę niezwłocznie po urodzeniu i przesłać zgłoszenie o urodzeniu do Centralnej Bazy Danych. Na wykonanie tych czynności posiadacz zwierzęcia ma 7 dni.

Wszystkie sztuki bydła zaopatrzone są w paszporty, które towarzyszą zwierzętom od urodzenia do śmierci. Wszystkie zdarzenia takie, jak przemieszczenie z gospodarstwa do gospodarstwa, rzeźni, zakładu przetwórczego, padnięcie są zgłaszane do Centralnej Bazy Danych.

Siedziby stada są zarejestrowane w Centralnej Bazie Danych, a każda z nich posiada indywidualny numer. W każdym gospodarstwie posiadacz bydła prowadzi rejestr stada bydła. Wszystkie sztuki bydła znajdujące się w gospodarstwie są wpisane do tego rejestru. Rejestr zawiera informacje dotyczące daty urodzeń, zakupów, sprzedaży, padnięć bydła, płci i rasy zwierząt.

Wszystkie wyżej wymienione środki są ustanowione zgodnie z przepisami Unii Europejskiej nie tylko z powodu identyfikacji i rejestracji zwierząt, ale także ze względu na ochronę zdrowia zwierząt. Istniejący system w przypadku wystąpienia choroby zakaźnej może zostać użyty do śledzenia przemieszczeń zwierząt.

Zastosowanie możliwości wynikających z funkcjonowania Centralnej Bazy Danych pozwoli na skuteczne odtwarzanie historii zwierząt, a tym samym na śledzenie potencjalnych dróg zakażenia wirusem enzootycznej białaczki bydła i potwierdzania dokonywanych przemieszczeń ze stad o tym samym lub różnym statusie epizootycznym. Ponadto oznakowanie bydła zgodnie z przyjętym systemem pozwoli na jednoznaczną identyfikację zwierząt podejrzanych o zakażenie oraz zakażonych.

4.4.3. Podstawy prawne obowiązku zgłaszania chorób zakaźnych zwierząt:

Zgodnie z art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, enzootyczna białaczka bydła podlega obowiązkowi zwalczania.

Zgodnie z art. 42 tej ustawy, w przypadku podejrzenia wystąpienia enzootycznej białaczki bydła posiadacz jest obowiązany do niezwłocznego zawiadomienia o tym organu Inspekcji Weterynaryjnej albo najbliższego podmiotu świadczącego usługi z zakresu medycyny weterynaryjnej, albo wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Ponadto posiadacz jest obowiązany do: pozostawienia zwierząt w miejscu ich przebywania i niewprowadzania tam innych zwierząt, uniemożliwienia osobom postronnym dostępu do pomieszczeń lub miejsc, w których znajdują się zwierzęta podejrzane o zakażenie lub chorobę lub zwłoki zwierzęce, wstrzymania się od wywożenia, wynoszenia i zbywania produktów, w szczególności mięsa, zwłok zwierzęcych, pasz, wody, ściółki, nawozów naturalnych w rozumieniu przepisów o nawozach i nawożeniu i innych przedmiotów znajdujących się w miejscu, w którym wystąpiła choroba, udostępnienia organom Inspekcji Weterynaryjnej zwierząt i zwłok zwierzęcych do badań i zabiegów weterynaryjnych, a także udzielania pomocy przy ich wykonywaniu, udzielania organom Inspekcji Weterynaryjnej oraz osobom działającym w imieniu tych organów wyjaśnień i podawania informacji, które mogą mieć znaczenie dla wykrycia choroby i źródeł zakażenia lub zapobiegania jej szerzeniu się. Tak samo powinny postępować wszystkie podmioty oraz osoby mające kontakt ze zwierzętami w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych lub zawodowych.

Podstawową zasadą prawodawstwa krajowego, tj. przepisów ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, jest obowiązek zgłoszenia podejrzenia wystąpienia choroby. W przypadku otrzymania dodatniego wyniku badania zwierzęcia mają zastosowanie wszystkie środki przewidziane w przepisach Unii Europejskiej. Zakażone bydło, jak również jego potomstwo są poddawane ubojowi. Wyjątek stanowi postać kliniczna choroby (postać guzowata), przy której zwierzęta są zabijane i całkowicie niszczone.

4.4.4. Środki przewidziane w przypadku uzyskania dodatnich wyników badań w kierunku enzootycznej białaczki bydła:

Akty prawne:

1)   ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt;

2)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 lutego 2005 r. w sprawie zwalczania enzootycznej białaczki bydła;

3)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 czerwca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych niezbędnych do uzyskania i zachowania uznania stada lub gospodarstwa za urzędowo wolne lub wolne od chorób zakaźnych zwierząt.

W przypadku otrzymania dodatniego wyniku badania, w zależności od sytuacji, powiatowy lekarz weterynarii podejmuje następujące działania:

1)   wyznacza ognisko choroby;

2)   powiadamia podmiot skupujący mleko o zawieszeniu temu stadu statusu stada urzędowo wolnego od choroby;

3)   zakazuje przemieszczania bydła do stada oraz ze stada, chyba że przemieszczenie to jest przeprowadzane w celu dokonania natychmiastowego uboju;

4)   zakazuje karmienia mlekiem pochodzącym od krów, u których stwierdzono chorobę, chyba że:

a)   zostanie ono poddane obróbce cieplnej,

b)   będą nim karmione wyłącznie zwierzęta z tego samego gospodarstwa;

5)   zakazuje dostarczania mleka pochodzącego od krów, u których stwierdzono chorobę, do zakładu przetwórczego w celu przetworzenia, chyba że zostanie ono poddane obróbce cieplnej pod jego nadzorem;

6)   nakazuje odosobnienie w stadzie zwierząt, u których stwierdzono chorobę, a następnie:

a)   nakazuje wykonanie testów w kierunku enzootycznej białaczki bydła u pozostałych zwierząt w stadzie w wieku powyżej 12. miesiąca życia,

b)   nakazuje przeprowadzenie oczyszczania i odkażania:

–   miejsc dotychczasowego utrzymywania tych zwierząt,

–   sprzętu i narzędzi używanych do pozyskiwania i przechowywania mleka od tych zwierząt,

–   sprzętu i narzędzi używanych przy utrzymywaniu tych zwierząt;

7)   nakazuje przeprowadzenie odkażania nawozu naturalnego;

8)   nakazuje zabicie lub ubój zwierząt, u których stwierdzono chorobę.

4.4.5. Akt prawny stanowiący podstawę różnicowania statusu stad – rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 czerwca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych niezbędnych do uzyskania i zachowania uznania stada lub gospodarstwa za urzędowo wolne lub wolne od chorób zakaźnych zwierząt.

4.4.6. Procedury kontrolne, w szczególności zasady przemieszczania zwierząt narażonych na kontakt lub zakażenie chorobą, oraz regularne kontrole gospodarstw lub obszarów, których to dotyczy.

Procedury kontrolne w zakażonych stadach i zasady przemieszczania określają następujące przepisy:

1)   ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt;

2)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 lutego 2005 r. w sprawie zwalczania enzootycznej białaczki bydła;

3)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 czerwca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych niezbędnych do uzyskania i zachowania uznania stada lub gospodarstwa za urzędowo wolne lub wolne od chorób zakaźnych zwierząt.

4.4.7. Regulacje w zakresie przeprowadzania kontroli choroby, w tym testy.

W odniesieniu do kontroli prowadzonej w kierunku wykrywania i nadzoru nad enzootyczną białaczką bydła zgodnie z obowiązującymi przepisami wykorzystuje się następujące metody badawcze:

Testy laboratoryjne:

1)   test immunoenzymatyczny (ELISA) z serwatką mleka;

2)   test immunoenzymatyczny (ELISA) z krwią;

3)   test immunodyfuzji w żelu agarowym (AGID).

Badania diagnostyczne potwierdzające wystąpienie enzootycznej białaczki bydła to:

1)   badanie histopatologiczne;

2)   reakcja polimeryzacji łańcuchowej (PCR) – wykrywanie kwasu nukleinowego wirusa.

Rodzaj badań oraz przypadki, w jakich są wykonywane, określają przepisy:

1)   rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 lutego 2005 r. w sprawie zwalczania enzootycznej białaczki bydła;

2)   rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 czerwca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych niezbędnych do uzyskania i zachowania uznania stada lub gospodarstwa za urzędowo wolne lub wolne od chorób zakaźnych zwierząt;

3)   rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt.

4.4.8. Akt prawny stanowiący podstawę do uzyskania odszkodowań za zabite bydło – ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt.

Zgodnie z przepisami tej ustawy za bydło zabite lub poddane ubojowi z nakazu organów Inspekcji Weterynaryjnej albo za zwierzęta padłe w wyniku zastosowania zabiegów, nakazanych przez te organy przy zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania, przysługuje odszkodowanie ze środków budżetu państwa.

Odszkodowanie przysługuje w wysokości wartości rynkowej zwierzęcia.

Wartość rynkową zwierzęcia określa się na podstawie średniej z 3 kwot oszacowania przyjętych przez powiatowego lekarza weterynarii oraz 2 rzeczoznawców wyznaczonych przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) z listy prowadzonej przez powiatowego lekarza weterynarii.

W przypadku zwierzęcia poddanego ubojowi, którego mięso jest zdatne do spożycia przez ludzi, odszkodowanie pomniejsza się o kwoty uzyskane ze sprzedaży mięsa i ubocznych produktów zwierzęcych pozyskanych od tego zwierzęcia.

Odszkodowanie ze środków budżetu państwa przysługuje również za zniszczone, z nakazu organu Inspekcji Weterynaryjnej przy zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania, produkty pochodzenia zwierzęcego w rozumieniu przepisów o produktach pochodzenia zwierzęcego, pasze oraz sprzęt, które nie mogą być poddane odkażaniu.

Odszkodowanie przysługuje w wysokości wartości rynkowej zniszczonych produktów pochodzenia zwierzęcego w rozumieniu przepisów o produktach pochodzenia zwierzęcego, pasz oraz sprzętu, określonej na podstawie średniej z 3 kwot oszacowania przyjętych przez powiatowego lekarza weterynarii oraz 2 rzeczoznawców wyznaczonych przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) z listy prowadzonej przez powiatowego lekarza weterynarii.

Decyzja w sprawie odszkodowania wydana przez powiatowego lekarza weterynarii jest ostateczna. Posiadacz zwierzęcia niezadowolony z tej decyzji może, w terminie miesiąca od dnia jej doręczenia, wnieść powództwo do sądu rejonowego.

Osobom, którym nie przysługuje odszkodowanie, a które przyczyniły się do szybkiej likwidacji choroby zakaźnej, wojewódzki lekarz weterynarii, na wniosek powiatowego lekarza weterynarii, może przyznać nagrodę ze środków budżetu państwa.

Wypłacone odszkodowania nie podlegają zajęciu na pokrycie należności publicznych, jeżeli zostaną wykorzystane na odtworzenie wcześniej posiadanego stanu zwierząt.

Podmiotowi, który poniósł koszty związane z zabiciem lub ubojem zwierząt, transportowaniem zwierząt lub zwłok zwierzęcych albo unieszkodliwieniem zwłok zwierzęcych, wykonując nakazy Inspekcji Weterynaryjnej, przysługuje ze środków budżetu państwa zwrot faktycznie poniesionych wydatków.

Szczegółowy katalog wydatków związanych z realizacją programu obejmuje w szczególności wydatki ponoszone na:

1)   zakup odczynników, testów i innych materiałów do badań laboratoryjnych;

2)   zakup produktów leczniczych weterynaryjnych i wyrobów stosowanych w medycynie weterynaryjnej, a także sprzętu jednorazowego użytku, niezbędnych do wykonywania zabiegów profilaktycznych lub diagnostycznych oraz pobierania próbek do badań laboratoryjnych;

3)   dojazd w celu pobrania próbek oraz dowóz próbek do laboratorium;

4)   transport zwierząt do rzeźni w celu wykonania uboju związanego ze zwalczaniem chorób zakaźnych zwierząt, dokonanie takiego uboju, odkażanie rzeźni po takim uboju, zastosowanie odpowiednich technologii przetwarzania mięsa oraz unieszkodliwianie ubocznych produktów zwierzęcych;

5)   unieszkodliwianie przez wyspecjalizowane podmioty gospodarcze odpadów powstałych przy badaniach laboratoryjnych;

6)   odkażanie przez wyspecjalizowane podmioty gospodarcze pomieszczeń, miejsc przebywania i utrzymywania zwierząt, środków transportu oraz miejsc załadunku i miejsc przeprowadzania zwierząt, zarządzone przez powiatowego lekarza weterynarii;

7)   odszkodowania, zapomogi i nagrody za zwierzęta zabite lub poddane ubojowi z nakazu powiatowego lekarza weterynarii lub padłe z powodu zachorowania na tę chorobę, odszkodowania za zniszczone z nakazu powiatowego lekarza weterynarii produkty pochodzenia zwierzęcego, pasze i sprzęt, które nie mogą być poddane odkażeniu;

8)   wynagrodzenia i dojazdy rzeczoznawców powołanych do oszacowania wartości rynkowej zwierząt, produktów pochodzenia zwierzęcego, pasz i sprzętu, niezbędnych do ustalenia wysokości odszkodowań, o których mowa w pkt 7;

9)   badania laboratoryjne zlecone do wykonania laboratoriom innym niż zakłady higieny weterynaryjnej;

10)  wynagrodzenia lekarzy weterynarii i innych osób wyznaczonych przez powiatowego lekarza weterynarii do wykonywania określonych czynności związanych ze zwalczaniem tej choroby, zwrot kosztów dojazdu do miejsca wykonania czynności oraz użytych produktów leczniczych weterynaryjnych i wyrobów stosowanych w medycynie weterynaryjnej.

Wszystkie wyżej wymienione wydatki są ponoszone przez Inspekcję Weterynaryjną. Wynika to z faktu zaliczenia enzootycznej białaczki bydła do chorób podlegających obowiązkowi zwalczania wymienionych w załączniku nr 2 do ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt. Przy realizacji programu nie przewiduje się kosztów, które mieliby ponosić posiadacze zwierząt.

Do bezpośrednich korzyści wynikających z realizacji programu należy zaliczyć:

1)   eliminację ze stad bydła zwierząt zakażonych wirusem enzootycznej białaczki bydła;

2)   uzyskanie lub odzyskanie przez stada statusu stada urzędowo wolnego od enzootycznej białaczki bydła;

3)   eliminację wirusa enzootycznej białaczki bydła z populacji bydła w takim stopniu, który umożliwi uzyskanie przez poszczególne regiony na terenie Rzeczypospolitej Polskiej statusu regionów urzędowo wolnych od enzootycznej białaczki bydła;

4)   utrzymanie przez regiony statusu regionów urzędowo wolnych od enzootycznej białaczki bydła i docelowe uzyskanie przez Rzeczpospolitą Polską statusu państwa urzędowo wolnego od enzootycznej białaczki bydła.

Do korzyści wynikających pośrednio z realizacji programu należy zaliczyć:

1)   umożliwienie posiadaczom stad, w związku z faktem uzyskania przez stado statusu stada urzędowo wolnego od enzootycznej białaczki bydła, wprowadzania do handlu zwierząt pochodzących z tych stad, a tym samym zwiększenie opłacalności prowadzonej działalności;

2)   zmniejszenie ilości stad zakażonych wirusem enzootycznej białaczki bydła, co po osiągnięciu poziomu zakażeń mniejszego niż 0,2 % w skali regionu pozwoli na zmianę cyklu programu monitoringowego ze 100 % stad badanych corocznie na 100 % stad badanych w okresie 3 lat (około 33 % stad rocznie) i w efekcie na obniżenie kosztów prowadzonego monitoringu;

3)   zmianę sposobu pobrania próbki poprzez eliminację próbek krwi na rzecz badania próbek zbiorczych mleka – nieinwazyjna metoda pobierania próbek.

Szczegółowe wyliczenie kosztów zawarto w ust. 8 programu.

Ze względu na poprzednio obowiązujące zasady prowadzenia i zbierania informacji dotyczących monitoringu enzootycznej białaczki bydła brak jest danych za okres przed 2004 r., wobec czego są prezentowane jedynie dane za lata 2004 i 2005.

Obecnie badania w kierunku enzootycznej białaczki bydła w Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadza się, badając próbkę krwi przy zastosowaniu testu immunoenzymatycznego (ELISA). Margines badań stanowi badanie łączonych próbek mleka oraz test immunodyfuzji w żelu agarowym. Długofalowym celem jest uzyskanie znaczącej poprawy sytuacji epizootycznej w stadach bydła i przesunięcie punktu ciężkości z badań krwi na badanie mleka. Działanie takie znajdzie szerokie poparcie wśród posiadaczy zwierząt oraz pozwoli na nieinwazyjne pobieranie próbek do badań.

Osiągnięcie przez stada statusu stad urzędowo wolnych od enzootycznej białaczki bydła w takiej liczbie lub procencie, które pozwolą na wystąpienie przez Rzeczpospolitą Polską do Komisji Europejskiej o uznanie regionów za urzędowo wolne od tej choroby.

Wykrycie, a następnie wyeliminowanie zwierząt zakażonych wirusem enzootycznej białaczki bydła. Działanie to ma na celu zapobieżenie szerzeniu się choroby w stadach i w regionach oraz umożliwienie wszczęcia procedury uzyskania przez stada statusu stad urzędowo wolnych od enzootycznej białaczki bydła.

Badania stad nieposiadających statusu stad urzędowo wolnych od enzootycznej białaczki bydła

Koszt programu obliczono według kursu średniego euro z dnia 27 kwietnia 2006 r., który wynosił 3,8665 zł.

Wszystkie wartości są podane bez VAT.

^(*) Są to szacunkowe koszty, które zostaną dostosowane do wielkości wydatków przewidzianych na zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt w ustawie budżetowej na rok 2007 z dnia 25 stycznia 2007 r. (Dz. U. Nr 15, poz. 90).

Państwo Członkowskie:                    Rzeczpospolita Polska

Choroba:                                 Gruźlica bydła

Rok wdrożenia:                           2007

Data wysłania do Komisji Europejskiej:   31 maja 2006 r.

Działania w zakresie zwalczania gruźlicy bydła zostały zapoczątkowane w Rzeczypospolitej Polskiej wraz z wejściem w życie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 sierpnia 1927 r. o zwalczaniu zaraźliwych chorób zwierzęcych (Dz. U. Nr 77, poz. 673, z późn. zm.).

Skutkiem prowadzonych po 1945 r. działań było uzyskanie przez poszczególne województwa statusu województwa urzędowo wolnego od gruźlicy bydła. Ostatnie województwo uzyskało ten status w 1975 r. Z dniem 1 grudnia 1975 r. terytorium państwa uznano za wolne od gruźlicy bydła (komunikat Ministra Rolnictwa z dnia 24 grudnia 1975 r. (nr WETgb-641-8/75) w sprawie uznania obszaru Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej za wolny od gruźlicy bydła (Dz. Urz. Min. Rol. z 1976 r. Nr 2, poz. 7)).

Poniższa tabela prezentuje daty uzyskiwania przez poszczególne województwa statusu województwa urzędowo wolnego od gruźlicy bydła (tabela przedstawia status epizootyczny dla poszczególnych województw, odzwierciedlając obecnie obowiązujący podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej).

Po uznaniu Rzeczypospolitej Polskiej za kraj wolny od gruźlicy bydła zapoczątkowano w 1975 r. badanie bydła według schematu: 1/3 pogłowia bydła rocznie na terenie każdego województwa, zgodnie z przyjętym przez Ministra Rolnictwa programem kontroli gruźlicy bydła.

Wspomniany program kontroli, aktualizowany w ramach „Rocznych założeń dla kontroli chorób zakaźnych zwierząt” obowiązywał do 1999 r., kiedy kwestię monitoringu gruźlicy bydła uregulowało rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 12 października 1999 r. w sprawie określenia rodzaju prób, zakresu badań i sposobu prowadzenia dokumentacji przy badaniach kontrolnych występowania zakażeń zwierząt oraz pozostałości chemicznych, biologicznych, leków i skażeń promieniotwórczych w tkankach zwierząt, mięsie, środkach spożywczych pochodzenia zwierzęcego i niejadalnych surowcach zwierzęcych (Dz. U. Nr 93, poz. 1080, z późn. zm.).

Zgodnie z regulacją zawartą w wyżej wymienionym rozporządzeniu w każdym roku należało przeprowadzić badanie testem tuberkulinowym 1/3 pogłowia bydła powyżej 6. tygodnia życia znajdującego się na terenie każdego powiatu tak, aby w 3 kolejnych latach zbadać całe pogłowie bydła na terenie powiatu.

Następnie kwestia monitoringu gruźlicy bydła została uregulowana w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 kwietnia 2003 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli, zakresu badań oraz zasady ich finansowania (Dz. U. Nr 62, poz. 571). Zmiana, w porównaniu z wcześniejszą regulacją, polegała na określeniu, że badania odbywają się przy zastosowaniu metody tuberkulinizacji śródskórnej.

Od grudnia 2004 r. kwestię badań kontrolnych w kierunku gruźlicy bydła reguluje rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt (Dz. U. Nr 282, poz. 2813 oraz z 2006 r. Nr 44, poz. 315). Rozporządzenie to stanowi, że w celu kontroli występowania gruźlicy bydła corocznie tuberkulinizacją śródskórną obejmuje się 1/3 stad bydła na obszarze powiatu tak, aby w okresie 3 lat poddać badaniu wszystkie stada bydła znajdujące się na obszarze tego powiatu. Badaniu poddaje się bydło powyżej 6. tygodnia życia. Zmiana, w porównaniu z wcześniejszą regulacją, polega na określeniu, że badania obejmują 1/3 stad bydła, a nie 1/3 pogłowia bydła na terenie każdego powiatu.

W Rzeczypospolitej Polskiej program kontroli gruźlicy bydła jest obecnie prowadzony zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt.

Zgodnie z informacjami przesłanymi przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na wniosek Głównego Lekarza Weterynarii stan pogłowia bydła na dzień 14 kwietnia 2006 r. przedstawia się następująco:

Zgodnie z wyliczeniami programem zostanie objętych 2.032.806 zwierząt w 268.949 stadach. Biorąc pod uwagę możliwość wystąpienia stad, w których nie ma zwierząt (stada puste), przewiduje się przebadanie 1.949.636 sztuk bydła.

Sposób postępowania w przypadku wystąpienia podejrzenia lub stwierdzenia gruźlicy bydła reguluje rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 listopada 2004 r. w sprawie zwalczania gruźlicy bydła (Dz. U. Nr 258, poz. 2585).

W przypadku podejrzenia choroby powiatowy lekarz weterynarii podejmuje niezwłocznie czynności mające na celu potwierdzenie lub wykluczenie choroby. Organ ten przeprowadza dochodzenie epizootyczne, badanie kliniczne zwierząt lub badanie poubojowe lub sekcję zwłok, wykonuje test diagnostyczny albo pobiera próby do badań diagnostycznych. Obejmuje stado nadzorem i nakłada na nie restrykcję w postaci zakazu przemieszczania bydła do stada oraz ze stada, z wyłączeniem przemieszczania dokonywanego w celu przeprowadzenia natychmiastowego uboju. Sztuki podejrzane o chorobę zostają odizolowane od reszty stada. Ponadto powiatowy lekarz weterynarii podejmuje inne niezbędne czynności zmierzające do zapobieżenia rozprzestrzenianiu się gruźlicy bydła.

W przypadku stwierdzenia gruźlicy (stosownie do art. 51 ust. 5 pkt 2 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt oraz § 5 ust. 3 pkt 3 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 listopada 2004 r. w sprawie zwalczania gruźlicy bydła) powiatowy lekarz weterynarii powiadamia państwowego inspektora sanitarnego oraz podmiot skupujący mleko. Wyznacza ognisko choroby oraz zakazuje przemieszczania bydła do i z chorego stada (dozwolone jest jedynie przemieszczanie w celu natychmiastowego uboju). Mleko chorych zwierząt może zostać wykorzystane jedynie, po odpowiedniej obróbce cieplnej, do skarmiania zwierząt w danym gospodarstwie. Powiatowy lekarz weterynarii nakazuje oznakowanie i izolację w stadzie chorych sztuk do czasu ich zabicia.

Powiatowy lekarz weterynarii podejmuje również inne czynności, zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 listopada 2004 r. w sprawie zwalczania gruźlicy bydła.

Ognisko choroby uznaje się za wygasłe, jeżeli wszystkie sztuki chore padły lub zostały zabite, przeprowadzone zostało oczyszczanie i odkażanie, a wyniki dwóch kolejnych testów tuberkulinizacji porównawczej, przeprowadzonych w określonym czasie u pozostałych sztuk w stadzie, są ujemne. Pierwszy test przeprowadza się nie wcześniej niż po upływie 60 dni, drugi zaś nie wcześniej niż w czwartym i nie później niż w dwunastym miesiącu od dnia usunięcia ostatniego chorego zwierzęcia z ogniska.

Warunki konieczne do uznania stada lub gospodarstwa za urzędowo wolne od gruźlicy bydła zostały opisane w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 czerwca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych niezbędnych do uzyskania i zachowania uznania stada lub gospodarstwa za urzędowo wolne lub wolne od chorób zakaźnych zwierząt.

Program nie wprowadza dodatkowych wymagań co do przemieszczania bydła w związku ze statusami epizootycznymi poszczególnych regionów.

Gruźlica bydła jest chorobą niepodlegającą leczeniu, nie wykonuje się także szczepień przeciwko tej chorobie.

Celem długofalowym jest uznanie terytorium Rzeczypospolitej Polskiej za urzędowo wolne od tej choroby. Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej będzie mogło zostać uznane za urzędowo wolne od choroby, jeżeli zostaną spełnione następujące warunki:

1)   odsetek stad zakażonych gruźlicą nie przekroczył w okresie 6 kolejnych lat 0,1 % wszystkich stad bydła;

2)   przynajmniej 99,9 % stad bydła zostało uznanych za urzędowo wolne w okresie 6 lat;

3)   możliwa jest identyfikacja stada pochodzenia i stada przejściowego dla każdej sztuki bydła;

4)   wszystkie zwierzęta rzeźne z gatunku bydło pochodzące z danego obszaru są poddawane badaniu poubojowemu;

5)   są przestrzegane przepisy w sprawie zawieszania i uchylania statusu stada urzędowo wolnego od gruźlicy bydła;

6)   nie szczepi się bydła przeciwko gruźlicy oraz nie leczy się bydła chorego na tę chorobę;

7)   bydło wprowadzane na terytorium państwa, do chowu lub hodowli, pochodzi wyłącznie z państw lub regionów uznanych za wolne od gruźlicy bydła oraz uzyskało ujemny wynik w indywidualnym teście tuberkulinizacji.

Okres trwania programu: rok 2007

Działania podejmowane w związku z realizacją programu:

Zgodnie z art. 57 ust. 8 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, Główny Lekarz Weterynarii nadzoruje realizację programu zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, a ponieważ jest on współfinansowany ze środków Unii Europejskiej, informuje Komisję Europejską o postępach w jego realizacji zgodnie z przepisami obowiązującymi w Unii Europejskiej.

Odpowiedzialność terenowych organów Inspekcji Weterynaryjnej za realizację programów określona została w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. Nr 33, poz. 287, z późn. zm.) oraz ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt.

Program wprowadza się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Programem będzie objętych 16 województw, w których skład wchodzi 314 powiatów oraz 65 miast na prawach powiatów.

Mapa 1. Podział administracyjny terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na województwa

4.4.1. Akty prawne stanowiące podstawę do rejestracji gospodarstw:

1)   ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt;

2)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 stycznia 2003 r. w sprawie rejestru podmiotów prowadzących niektóre rodzaje działalności dotyczące zwierząt i produktów zwierzęcych (Dz. U. Nr 7, poz. 87);

3)   ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności.

4.4.2. Akt prawny stanowiący podstawę do identyfikacji i rejestracji zwierząt – ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt.

4.4.3. Akty prawne stanowiące podstawę do powiadamiania o gruźlicy bydła:

1)   ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt. Zgodnie z ustawą gruźlica bydła jest chorobą podlegającą obowiązkowi zwalczania (załącznik nr 2 do ustawy);

2)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 listopada 2005 r. w sprawie zakresu, sposobu i terminów przekazywania informacji o występowaniu chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania i rejestracji oraz o wynikach monitorowania chorób odzwierzęcych i odzwierzęcych czynników chorobotwórczych, a także związanej z nimi oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe (Dz. U. Nr 242, poz. 2045).

4.4.4. Akty prawne stanowiące podstawę do działań podejmowanych w przypadku stwierdzenia wystąpienia gruźlicy bydła, podejmowanych w celu zwalczania tej choroby:

1)   ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt;

2)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 listopada 2004 r. w sprawie zwalczania gruźlicy bydła;

3)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 sierpnia 2005 r. w sprawie sposobu i warunków wprowadzania czasowych zakazów opuszczania ogniska choroby zakaźnej zwierząt oraz czasowych ograniczeń w ruchu osobowym lub pojazdów (Dz. U. Nr 169, poz. 1423).

4.4.5. Akty prawne stanowiące podstawę do kwalifikacji zwierząt i stad na podstawie kryterium występowania lub zagrożenia wystąpienia gruźlicy bydła:

1)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 listopada 2004 r. w sprawie zwalczania gruźlicy bydła;

2)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 czerwca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych niezbędnych do uzyskania i zachowania uznania stada lub gospodarstwa za urzędowo wolne lub wolne od chorób zakaźnych zwierząt.

4.4.6. Procedury kontrolne, a w szczególności zasady przemieszczania zwierząt narażonych na kontakt lub zakażenie gruźlicą bydła:

1)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 listopada 2004 r. w sprawie zwalczania gruźlicy bydła;

2)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 sierpnia 2005 r. w sprawie sposobu i warunków wprowadzania czasowych zakazów opuszczania ogniska choroby zakaźnej zwierząt oraz czasowych ograniczeń w ruchu osobowym lub pojazdów.

4.4.7. Akt prawny stanowiący podstawę do kontroli występowania gruźlicy bydła – rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt.

4.4.8. Akt prawny stanowiący podstawę odszkodowań dla posiadaczy zwierząt zabitych z nakazu właściwych organów w związku ze zwalczaniem gruźlicy bydła – ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 sierpnia 2004 r. w sprawie warunków i wysokości wynagrodzenia za wykonywanie czynności przez lekarzy weterynarii i inne osoby wyznaczone przez powiatowego lekarza weterynarii (Dz. U. Nr 178, poz. 1837, z późn. zm.), wynagrodzenie za badanie alergiczne (tuberkulinizację) wynosi:

1)   za pierwszą sztukę w stadzie – 15,00 zł;

2)   od 2 do 5 sztuk – za każde zwierzę – 7,50 zł;

3)   powyżej 5 sztuk – za każde następne zwierzę – 6,00 zł.

W celu określenia kwot wynagrodzenia za przeprowadzenie badań wstępnie przyjęto na potrzeby programu, że w czasie jego realizacji zostanie przebadanych 268.949 sztuk bydła, o których mowa w pkt 1, 517.347 sztuk bydła, o których mowa w pkt 2, oraz 1.163.341 sztuk bydła, o których mowa w pkt 3.

Całkowite koszty związane z realizacją programu są przewidziane na kwotę 26.761.428 zł.

Główną korzyścią z realizacji programu dla właścicieli stad oraz podmiotów prowadzących obrót bydłem będzie prowadzenie swobodnego handlu bydłem wewnątrz Wspólnoty dzięki uzyskaniu statusów regionów urzędowo wolnych. Po uznaniu danego stada i regionu za urzędowo wolne od gruźlicy bydła możliwy będzie swobodny handel bydłem, bez przeszkód o charakterze sanitarnym, co zwiększy konkurencyjność polskich hodowców i producentów bydła na rynku unijnym, jak również na rynkach państw trzecich.

Dodatkową korzyścią płynącą z realizacji programu będzie możliwość uniknięcia strat bezpośrednich – kosztów wynikających ze zmniejszenia produkcji. W celu utrzymania statusu stada uznanego za urzędowo wolne od gruźlicy bydła wystarczy wykonywać badania w kierunku tej choroby jedynie co trzy lata. Ponadto w regionach uznanych za urzędowo wolne będzie można zmniejszyć częstotliwość badań po osiągnięciu statusu przez dany region. Później będzie możliwa dalsza redukcja częstości badań, jednak dopiero wtedy, gdy sytuacja epizootyczna w zakresie gruźlicy bydła poprawi się na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przez co obniżone zostaną całkowite koszty wykonywanych badań.

6.1.1. Dane dotyczące rozwoju choroby

6.1.1.1. Dane dotyczące stad

^(*) Zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej od 2004 r. w sprawozdawczości jako stado z dodatnim wynikiem badań odnotowuje się stado, w którym uzyskano dodatni wynik tuberkulinizacji porównawczej. We wcześniejszych latach za dodatni wynik był uważany wynik potwierdzony mikrobiologicznie.

^(**) Jest to liczba stad, w których przeprowadzono kontrole. Natomiast liczba stad, w których przeprowadzono badania, to 229.712. Odnotowano 38.008 stad, w których nie było zwierząt.

^(a) Łączna liczba stad w regionie łącznie ze stadami kwalifikującymi się i niekwalifikującymi się do programu.

^(b) Stada co najmniej z jednym zwierzęciem reagującym dodatnio w ramach programu niezależnie od liczby przeprowadzonych badań w tym stadzie.

^(c) Stada, których status w poprzednim okresie był nieznany, niewolny – ujemny, wolny, urzędowo wolny lub zawieszony i które mają przynajmniej jedno dodatnio reagujące zwierzę.

6.1.1.2. Dane dotyczące zwierząt

^(*) Zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej od 2004 r. w sprawozdawczości jako stado z dodatnim wynikiem odnotowuje się stado, w którym uzyskano dodatni wynik tuberkulinizacji porównawczej. We wcześniejszych latach za dodatni wynik był uważany wynik potwierdzony mikrobiologicznie.

^(a) Łączna liczba stad w regionie, łącznie ze stadami kwalifikującymi się i niekwalifikującymi się do programu.

^(b) Obejmuje zwierzęta badane indywidualnie i zbiorowo.

^(c) Obejmuje tylko zwierzęta zbadane indywidualnie.

Opis zastosowanych testów mikrobiologicznych: izolacja Mycobacterium bovis

Opis innych zastosowanych testów: test tuberkulinizacji śródskórnej pojedynczej z użyciem tuberkuliny bydlęcej oraz porównawczej z użyciem tuberkuliny bydlęcej i ptasiej.

Opis zastosowanych testów mikrobiologicznych: izolacja Mycobacterium bovis

Opis innych zastosowanych testów: test tuberkulinizacji śródskórnej pojedynczej z użyciem tuberkuliny bydlęcej oraz porównawczej z użyciem tuberkuliny bydlęcej i ptasiej

Opis zastosowanych testów mikrobiologicznych: izolacja Mycobacterium bovis

Opis innych zastosowanych testów: test tuberkulinizacji śródskórnej pojedynczej z użyciem tuberkuliny bydlęcej oraz porównawczej z użyciem tuberkuliny bydlęcej i ptasiej

Opis zastosowanych testów mikrobiologicznych: izolacja Mycobacterium bovis

Opis innych zastosowanych testów: test tuberkulinizacji śródskórnej pojedynczej z użyciem tuberkuliny bydlęcej oraz porównawczej z użyciem tuberkuliny bydlęcej i ptasiej

Opis zastosowanych testów mikrobiologicznych: izolacja Mycobacterium bovis

Opis innych zastosowanych testów: test tuberkulinizacji śródskórnej pojedynczej z użyciem tuberkuliny bydlęcej oraz porównawczej z użyciem tuberkuliny bydlęcej i ptasiej

^(a) Status nieznany: brak wyników poprzednich badań.

^(b) Niewolne i dodatni wynik ostatniego badania: zbadane, co najmniej z jednym dodatnim wynikiem w ostatnim badaniu.

^(c) Niewolne i dodatni wynik ostatniego badania: zbadane, co najmniej z ujemnymi wynikami w ostatnim badaniu, ale niebędące urzędowo wolne.

7.1.1. Liczba testów

7.1.1.1. Plany testów

W przypadku gruźlicy bydła badanie odbywa się poprzez prowadzenie testów tuberkulinizacji śródskórnej:

–   pojedynczej,

–   porównawczej.

Tuberkulinizację pojedynczą i porównawczą wykonuje się poprzez śródskórną iniekcję tuberkuliny bydlęcej lub bydlęcej i ptasiej zgodnie z metodyką badania i standardami dla tuberkuliny zawartymi w załączniku B do dyrektywy Rady 64/432/EWG.

Szczegółowy sposób prowadzenia badań jest zawarty w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 listopada 2004 r. w sprawie zwalczania gruźlicy bydła.

7.1.2. Cele testowania stad i zwierząt

7.1.2.1. Cele testowania stad

7.1.2.2. Cele testowania zwierząt

^(a) Status nieznany: brak wyników poprzednich badań.

^(b) Niewolne i dodatni wynik ostatniego badania: zbadane, co najmniej z jednym wynikiem dodatnim w ostatnim badaniu.

^(c) Niewolne i dodatni wynik ostatniego badania: zbadane, co najmniej z wynikami ujemnymi w ostatnim badaniu, ale niebędące urzędowo wolne.

Koszt programu obliczono według kursu średniego euro z dnia 27 kwietnia 2006 r., który wynosił 3,8665 zł.

Wszystkie wartości są podane bez VAT.

^(*) Są to szacunkowe koszty, które zostaną dostosowane do wielkości wydatków przewidzianych na zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt w ustawie budżetowej na rok 2007.

Państwo Członkowskie:               Rzeczpospolita Polska

Choroba:                            Bruceloza bydła

Rok wdrożenia:                      2007

Data wysłania do Komisji Europejskiej:  31 maja 2006 r.

Problem brucelozy w Rzeczypospolitej Polskiej był w przeważającym stopniu ograniczony do brucelozy u bydła. Odnotowano też kilka przypadków wystąpienia zakażenia Brucella ovis (zapalenie najądrzy tryków) oraz brucelozy świń (Brucella suis serotyp 2).

W latach 1948-1956 jedynie bydło pochodzące z gospodarstw państwowych, w liczbie od 41 do 350 tysięcy rocznie, było badane w kierunku brucelozy. Odsetek reakcji serologicznych wahał się w poszczególnych latach od 7,2 do 22,8 % badanego bydła. W tym czasie ilość zakażonych byków sięgała 1,1 do 2,1 %.

W okresie pomiędzy 1956 r. a 1966 r. badano od 350 tysięcy do miliona sztuk bydła rocznie. Brucelozę diagnozowano w 2,3 do 5,7 % gospodarstw państwowych oraz od 0,32 do 1,7 % gospodarstw prywatnych. W roku 1966 prawie 12 % sztuk bydła w gospodarstwach państwowych było dotkniętych brucelozą.

W latach 1953-1956 prawie 226 tysięcy sztuk bydła zostało zaszczepionych przeciwko brucelozie szczepionką S19. Szczepienia te kontynuowano do 1966 r., kiedy Departament Weterynarii Ministerstwa Rolnictwa zabronił używania szczepionek we wschodnich i centralnych województwach.

Aby monitorować sytuację w prywatnych gospodarstwach w latach 1965 r. i 1967 r. serologiczne badanie bydła było przeprowadzane w województwie gdańskim, lubelskim i olsztyńskim oraz w województwach graniczących z Czechosłowacją (zgodnie z ówczesnym podziałem administracyjnym państwa). Wykryto, że ilość seroreagentów nie przekraczała 0,5 %.

Szeroko zakrojone środki kontroli brucelozy u bydła rozpoczęto w 1969 r. w województwach wschodnich i centralnych Rzeczypospolitej Polskiej. Po badaniach serologicznych całego pogłowia i usunięciu sztuk reagujących dodatnio uznano do 1971 r. za wolne od brucelozy u bydła województwa:

1)   białostockie;

2)   lubelskie;

3)   rzeszowskie;

4)   krakowskie;

5)   katowickie;

6)   kieleckie;

7)   łódzkie;

8)   warszawskie

oraz w 1972 r. – gdańskie.

W gospodarstwach prywatnych zwierzęta, u których wykryto lub podejrzewano zakażenie, były usuwane i z tego tytułu było wypłacane odszkodowanie.

Dotknięte brucelozą zwierzęta w gospodarstwach państwowych były zabijane lub wysyłane do specjalnych gospodarstw, tzw. izolatorów bangowych. Wszystkie izolatory zostały zlikwidowane w 1975 r. po wejściu w życie w dniu 1 lipca 1975 r. rozporządzenia Ministra Rolnictwa z dnia 16 kwietnia 1975 r. w sprawie obowiązku zgłaszania oraz zwalczania brucelozy zwierząt (Dz. U. Nr 13, poz. 77), zgodnie z którym uznano brucelozę bydła, świń, owiec i kóz za chorobę podlegającą obowiązkowi zgłaszania oraz określono środki stosowane w celu zwalczania tej choroby. W latach 1975-1978 zwalczanie brucelozy było kontynuowane w pozostałych województwach. W tym okresie również przeprowadzono badania serologiczne, które obejmowały od 5 do 7 milionów sztuk bydła rocznie. W efekcie tych badań wykryto brucelozę u 31.720 sztuk bydła. Należy podkreślić, że około 10 % zabitego bydła pochodziło z 42 województw (z ogólnej liczby 49 województw, zgodnie z obowiązującym w tym czasie podziałem administracyjnym państwa), a prawie 90 % z terenu 7 województw, z tego głównie z województw: gorzowskiego, olsztyńskiego, poznańskiego, szczecińskiego, zielonogórskiego.

Z dniem 1 grudnia 1980 r., decyzją Ministra Rolnictwa (komunikat Ministra Rolnictwa z dnia 3 października 1980 r. /nr WETsp-II-4414-15/80/ w sprawie uznania obszaru Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej za wolny od brucelozy bydła), terytorium Polski zostało uznane za urzędowo wolne od brucelozy u bydła. Odsetek zakażonych zwierząt wynosił wtedy mniej niż 0,5 %, zakażonych gospodarstw zaś był mniejszy niż 0,2 %. W tym czasie terytorium Polski spełniało warunki zawarte w przepisach unijnych.

W Rzeczypospolitej Polskiej obecnie program kontroli brucelozy u bydła jest prowadzony zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt.

Badaniami objęte jest terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Corocznie próbki są pobierane w 1/3 stad bydła znajdujących się na obszarze powiatu, dzięki czemu w okresie 3 lat badaniu zostaną poddane wszystkie stada bydła. Badaniem objęte zostanie bydło płci żeńskiej oraz przeznaczone do rozrodu buhaje powyżej 12. miesiąca życia. Dopuszczone będzie zarówno pobieranie do badań krwi, jak również pulowanych prób mleka od krów pochodzących z jednego gospodarstwa.

Zgodnie z informacjami przesłanymi przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na wniosek Głównego Lekarza Weterynarii stan pogłowia bydła na dzień 14 kwietnia 2006 r. przedstawiał się następująco:

Zgodnie z powyższymi danymi, programem zostanie objętych 1.632.806 zwierząt w 268.949 stadach (1/3 z ogólnej liczby stad). Biorąc pod uwagę możliwość wystąpienia stad pustych, przewiduje się przebadanie 1.583.822 sztuk bydła.

Sposób postępowania w przypadku wystąpienia podejrzenia lub stwierdzenia brucelozy u bydła w stadzie jest określony w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie zwalczania brucelozy (Dz. U. Nr 79, poz. 690). W przypadku podejrzenia wystąpienia tej choroby powiatowy lekarz weterynarii podejmuje niezwłocznie czynności mające na celu jej potwierdzenie lub wykluczenie. Polegają one m.in. na: przeprowadzeniu dochodzenia epizootycznego, badania klinicznego zwierząt, pobraniu prób do badań oraz w razie konieczności – przeprowadzeniu sekcji zwłok lub badania poubojowego zwierząt. Zwierzęta podejrzane o zakażenie podlegają odosobnieniu w stadzie. Podejrzane stado zostaje objęte nadzorem i nakłada się na nie restrykcje w postaci zakazu przemieszczania zwierząt ze i do stada (dozwolone jedynie przemieszczanie w celu natychmiastowego uboju). Powiatowy lekarz weterynarii powiadamia także podmiot skupujący mleko o podejrzeniu brucelozy w danym stadzie.

W przypadku stwierdzenia brucelozy u bydła (stosownie do art. 44 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt oraz § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie zwalczania brucelozy) powiatowy lekarz weterynarii wyznacza ognisko choroby oraz podejmuje czynności mające na celu zapobieżenie szerzeniu się choroby. Powiadamia on państwowego inspektora sanitarnego o stwierdzeniu choroby oraz podmiot skupujący mleko o cofnięciu uznania stada bydła za urzędowo wolne od brucelozy. Nakazuje m.in. zabicie chorych zwierząt (nie podlegają one leczeniu), usunięcie i unieszkodliwienie poronionych płodów, łożysk oraz martwych zwierząt, pobranie prób do badań, odkażanie obornika i gnojowicy oraz oczyszczenie i odkażenie wszelkich sprzętów i ściółki, mających kontakt z chorymi zwierzętami. Zakazuje on także wykorzystywania pastwisk, na których przebywało bydło chore na brucelozę, przez 60 dni od dnia usunięcia tych zwierząt z pastwisk.

Ognisko uznaje się za wygasłe, gdy wszystkie chore zwierzęta padły lub zostały zabite, a wyniki badań pozostałych zwierząt z gatunków wrażliwych są ujemne oraz zostało przeprowadzone oczyszczanie i odkażanie.

Program nie wprowadza dodatkowych wymagań co do przemieszczania bydła w związku ze statusami epizootycznymi poszczególnych regionów.

Warunki konieczne do uznania stada za urzędowo wolne od brucelozy u bydła zostały określone w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 czerwca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych niezbędnych do uzyskania i zachowania uznania stada lub gospodarstwa za urzędowo wolne lub wolne od chorób zakaźnych zwierząt.

Zgodnie z załącznikiem nr 4 do ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, bruceloza jest chorobą zakaźną podlegającą zakazowi szczepień.

Celem długofalowym, nieobjętym programem, jest uznanie terytorium Rzeczypospolitej Polskiej za urzędowo wolne od tej choroby, co będzie mogło nastąpić, jeżeli zostaną spełnione następujące warunki:

1)   w okresie 3 lat nie zostanie stwierdzone poronienie spowodowane bakteriami Brucella oraz nie zostaną wyizolowane bakterie Brucella abortus, a badaniom diagnostycznym będą poddawane zarówno każdy poroniony płód, jak i jego matka;

2)   nie zostaną stwierdzone objawy kliniczne brucelozy u bydła;

3)   co najmniej 99,8 % stad uzyska status stad urzędowo wolnych od brucelozy u bydła w okresie ostatnich 5 lat;

4)   powiatowy lekarz weterynarii przeprowadzi badania w każdym przypadku zgłoszenia poronienia u bydła;

5)   jest możliwa identyfikacja stada pochodzenia i stada przejściowego dla każdej sztuki bydła;

6)   bydło wprowadzane na terytorium państwa, do chowu lub hodowli, pochodzi wyłącznie ze stad urzędowo wolnych od brucelozy bydła oraz uzyskuje ujemny wynik testu serologicznego.

Okres trwania programu: rok 2007

Działania podejmowane w związku z realizacją programu:

Zgodnie z art. 57 ust. 8 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych, Główny Lekarz Weterynarii nadzoruje realizację programu zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, a ponieważ jest on współfinansowany ze środków Unii Europejskiej, informuje Komisję Europejską o postępach w jego realizacji zgodnie z przepisami obowiązującymi w Unii Europejskiej.

Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

4.4.1. Akty prawne stanowiące podstawę do rejestracji gospodarstw:

1)   ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt;

2)   ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności;

3)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 8 stycznia 2003 r. w sprawie rejestru podmiotów prowadzących niektóre rodzaje działalności dotyczące zwierząt i produktów zwierzęcych;

4)   ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt;

5)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 czerwca 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu danych zamieszczanych w rejestrze zwierząt gospodarskich oznakowanych.

4.4.2. Akty prawne stanowiące podstawę do identyfikacji i rejestracji zwierząt:

1)   ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt;

2)   rozporządzenie Komisji nr 911/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 1760/2000 Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie kolczyków, paszportów i rejestrów gospodarstw;

3)   rozporządzenie Komisji nr 494/98 z dnia 27 lutego 1998 r. ustanawiające szczegółowe przepisy wykonawcze do rozporządzenia Rady (WE) nr 820/97 w odniesieniu do stosowania minimalnych sankcji administracyjnych w ramach systemu identyfikacji i rejestracji bydła;

4)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 24 maja 2004 r. w sprawie sposobu oznakowania bydła, owiec i kóz oraz świń, określenia wzorów znaków identyfikacyjnych oraz wymagań i warunków technicznych kolczyków dla zwierząt gospodarskich;

5)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 lipca 2004 r. w sprawie określenia wzoru paszportu konia i wzoru paszportu bydła;

6)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 lipca 2005 r. w sprawie księgi rejestracji bydła, świń, owiec lub kóz.

4.4.3. Akty prawne stanowiące podstawę do powiadamiania o chorobie:

1)   ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, zgodnie z którą bruceloza u bydła jest chorobą podlegającą obowiązkowi zwalczania (załącznik nr 2 do ustawy);

2)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 listopada 2005 r. w sprawie zakresu, sposobu i terminów przekazywania informacji o występowaniu chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania i rejestracji oraz o wynikach monitorowania chorób odzwierzęcych i odzwierzęcych czynników chorobotwórczych, a także związanej z nimi oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.

4.4.4. Akty prawne stanowiące podstawę do podejmowania działań w przypadku stwierdzenia wystąpienia brucelozy u bydła, podejmowanych w celu zwalczania tej choroby:

1)   ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt;

2)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie zwalczania brucelozy;

3)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 czerwca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych niezbędnych do uzyskania i zachowania uznania stada lub gospodarstwa za urzędowo wolne lub wolne od chorób zakaźnych zwierząt.

4.4.5. Akty prawne stanowiące podstawę do kwalifikacji zwierząt i stad na podstawie kryterium występowania lub zagrożenia wystąpienia brucelozy u bydła:

1)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie zwalczania brucelozy;

2)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 czerwca 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych niezbędnych do uzyskania i zachowania uznania stada lub gospodarstwa za urzędowo wolne lub wolne od chorób zakaźnych zwierząt.

4.4.6. Procedury kontrolne, a w szczególności zasady przemieszczania zwierząt narażonych na kontakt lub zakażenie brucelozą u bydła określa rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie zwalczania brucelozy.

4.4.7. Akt prawny stanowiący podstawę do kontroli występowania brucelozy u bydła – rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt.

4.4.8. Akt prawny stanowiący podstawę do uzyskania odszkodowań dla posiadaczy zwierząt zabitych z nakazu właściwych organów w związku ze zwalczaniem brucelozy u bydła – ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 sierpnia 2004 r. w sprawie warunków i wysokości wynagrodzenia za wykonywanie czynności przez lekarzy weterynarii i inne osoby wyznaczone przez powiatowego lekarza weterynarii, wynagrodzenie za pobranie krwi lub mleka do badań wynosi:

1)   za pierwszą sztukę w stadzie – 15,00 zł;

2)   od 2 do 5 sztuk – za każde zwierzę – 4,50 zł;

3)   powyżej 5 sztuk – za każde następne zwierzę – 3,40 zł.

W celu określenia kwot wynagrodzenia za przeprowadzenie badań wstępnie przyjęto na potrzeby programu, że w trakcie jego realizacji zostanie przebadanych 268.949 sztuk bydła, o których mowa w pkt 1, 479.276 sztuk bydła, o których mowa w pkt 2, oraz 835.597 sztuk bydła, o których mowa w pkt 3.

Całkowity koszt związany z realizacją programu wyniesie 18.483.273 zł.

Główną korzyścią z realizacji programu dla właścicieli stad oraz podmiotów prowadzących obrót bydłem będzie prowadzenie swobodnego handlu bydłem wewnątrz Wspólnoty dzięki uzyskaniu statusów regionów urzędowo wolnych. Po uznaniu danego stada i regionu za urzędowo wolne od brucelozy bydła będzie możliwy swobodny handel bydłem, bez przeszkód o charakterze sanitarnym, co zwiększy konkurencyjność polskich hodowców i producentów bydła na rynku unijnym, jak również na rynkach państw trzecich.

Dodatkową korzyścią płynącą z realizacji programu będzie możliwość uniknięcia strat bezpośrednich – kosztów wynikających ze zmniejszenia produkcji. W celu utrzymania statusu stada uznanego za urzędowo wolne od brucelozy bydła wystarczy wykonywać badania w kierunku tej choroby jedynie co 3 lata. Ponadto w regionach uznanych za urzędowo wolne będzie można zmniejszyć częstotliwość badań – coroczne jedno badanie wszystkich zwierząt powyżej 24. miesiąca życia przez pierwsze pięć lat po uzyskaniu statusu.

6.1.1. Dane dotyczące rozwoju choroby

6.1.1.1. Dane dotyczące stad

^(*) Jest to liczba stad, w których przeprowadzono kontrole. Natomiast liczba stad, w których przeprowadzono badania, to 226.576. Odnotowano 37.318 stad pustych.

^(a) Łączna liczba stad w regionie, łącznie ze stadami kwalifikującymi się i niekwalifikującymi się do programu.

^(b) Stada co najmniej z jednym zwierzęciem reagującym dodatnio w ramach programu, niezależnie od liczby badań przeprowadzonych w tym stadzie.

^(c) Stada, których status w poprzednim okresie był nieznany, niewolny – ujemny, wolny, urzędowo wolny lub zawieszony i które mają przynajmniej jedno dodatnio reagujące zwierzę.

6.1.1.2. Dane dotyczące zwierząt

^(*) W dwóch przypadkach występowanie brucelozy u bydła nie zostało potwierdzone badaniem przeprowadzonym w Państwowym Instytucie Weterynaryjnym – Państwowym Instytucie Badawczym w Puławach.

^(a) Łączna liczba stad w regionie, łącznie ze stadami kwalifikującymi się i niekwalifikującymi się do programu.

^(b) Obejmuje zwierzęta badane indywidualnie i zbiorowo.

^(c) Obejmuje tylko zwierzęta zbadane indywidualnie.

6.2. Dane dotyczące nadzoru i badań laboratoryjnych

6.2.1. Dane dotyczące nadzoru i testów laboratoryjnych

Opis zastosowanych testów serologicznych:

1)   OA – odczyn aglutynacji próbówkowej;

2)   OKAP – odczyn kwaśnej aglutynacji płytowej;

3)   OWD – odczyn wiązania dopełniacza;

4)   OMA – odczyn mikro- i makroaglutynacji;

5)   Test ELISA z pojedynczą próbą surowicy;

6)   OAG – odczyn antyglobulinowy.

^(*) W dwóch przypadkach występowanie brucelozy nie zostało potwierdzone badaniem przeprowadzonym w Państwowym Instytucie Weterynaryjnym – Państwowym Instytucie Badawczym w Puławach.

^(a) Status nieznany: brak wyników poprzednich badań.

^(b) Niewolne i dodatni wynik ostatniego badania: zbadane, co najmniej z jednym dodatnim wynikiem w ostatnim badaniu.

^(c) Niewolne i dodatni wynik ostatniego badania: zbadane, co najmniej z ujemnymi wynikami w ostatnim badaniu, ale niemające statusu urzędowo wolnego.

7.1.1. Cele w odniesieniu do testów diagnostycznych

7.1.1.1. Liczba testów

7.1.1.2. Plany testów

Szczegółowy sposób prowadzenia badań jest zawarty w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie zwalczania brucelozy.

7.1.2. Cele testowania stad i zwierząt

7.1.2.1. Cele testowania stad

7.1.2.2. Cele testowania zwierząt

^(a) Status nieznany: brak wyników poprzednich badań.

^(b) Niewolne i dodatni wynik ostatniego badania: zbadane, co najmniej z jednym dodatnim wynikiem w ostatnim badaniu.

^(c) Niewolne i dodatni wynik ostatniego badania: zbadane, co najmniej z ujemnymi wynikami w ostatnim badaniu, ale niemające statusu urzędowo wolnego.

Koszt programu obliczono według średniego kursu euro z dnia 27 kwietnia 2006 r., który wynosił 3,8665 zł.

Wszystkie wartości są podane bez VAT.

^(*) Są to szacunkowe koszty, które zostaną dostosowane do wielkości wydatków przewidzianych na zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt w ustawie budżetowej na rok 2007.

Państwo Członkowskie:               Rzeczpospolita Polska

Choroba:                            Wścieklizna

Rok wdrożenia:                      2007

Data wysłania do Komisji Europejskiej:  31 maja 2006 r.

W okresie międzywojennym i w pierwszych latach po II wojnie światowej głównym nosicielem wścieklizny na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej były psy. Wprowadzenie w 1949 r. obowiązkowego szczepienia psów przeciwko wściekliźnie pozwoliło na opanowanie problemu występowania choroby w Polsce. Liczba przypadków wścieklizny wśród zwierząt obniżyła się z ponad 3.600 w 1946 r. do 73 przypadków w 1956 r. Problem wścieklizny ponownie pojawił się, kiedy zaczęto rejestrować coraz więcej przypadków tej choroby w środowisku zwierząt dzikich. W latach 1946-1956 zgłaszano rocznie od 1 do 6 przypadków wścieklizny wśród zwierząt dzikich. W 1956 i 1957 r. nie zanotowano żadnego przypadku wścieklizny u zwierząt dzikich. W latach następnych był zauważalny wzrost zachorowań wśród zwierząt dzikich, a w szczególności u lisów wolno żyjących. Pod koniec lat siedemdziesiątych zachorowania u zwierząt dzikich przekraczały liczbę zachorowań u zwierząt domowych.

W 1990 r. w Rzeczypospolitej Polskiej stwierdzono 2.045 przypadków wścieklizny, w tym 1.668 przypadków wśród zwierząt dzikich (1.374 przypadki u lisów wolno żyjących). Najwięcej przypadków wścieklizny zanotowano w województwach: poznańskim (157), opolskim (139), koszalińskim (133), szczecińskim (130), bydgoskim (123), słupskim (103). Nie notowano ich w województwie bialskopodlaskim, a pojedyncze przypadki odnotowano w województwach: lubelskim, łomżyńskim, łódzkim, przemyskim.

W 1991 r. stwierdzono 2.287 przypadków wścieklizny, w tym 1.864 u zwierząt dzikich, z czego 1.513 przypadków u lisów wolno żyjących. Wścieklizny nie odnotowano w województwie lubelskim, a pojedyncze przypadki wystąpiły w województwach: przemyskim, łódzkim, łomżyńskim, krośnieńskim.

W 1992 r. stwierdzono 3.084 przypadki wścieklizny, w tym u zwierząt dzikich 2.549, z czego 2.079 przypadków u lisów wolno żyjących.

Z uwagi na rozprzestrzenianie się wścieklizny w 1993 r. rozpoczęto akcję doustnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie.

W 1993 r. stwierdzono 2.648 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 2.166 u zwierząt dzikich, z czego 1.803 przypadki u lisów wolno żyjących.

W 1994 r. stwierdzono 2.238 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 1.788 u zwierząt dzikich, z czego 1.506 przypadków u lisów wolno żyjących.

W 1995 r. stwierdzono 1.973 przypadki wścieklizny u zwierząt, w tym 1.528 u zwierząt dzikich, z czego 1.280 przypadków u lisów wolno żyjących.

W 1996 r. stwierdzono 2.527 przypadków wścieklizny u zwierząt, w tym 2.064 u zwierząt dzikich, z czego 1.779 przypadków u lisów wolno żyjących.

W 1997 r. stwierdzono 1.494 przypadki wścieklizny u zwierząt, w tym 1.239 u zwierząt dzikich, z czego 1.091 przypadków u lisów wolno żyjących.

Efektem nieustającego przeprowadzania szczepień w zachodniej części Rzeczypospolitej Polskiej był spadek liczby przypadków wścieklizny, a zwłaszcza niewystępowanie tej choroby w województwach: zachodniopomorskim, lubuskim i dolnośląskim.

W 1998 r. stwierdzono 1.329 przypadków u zwierząt, w tym 1.120 przypadków u zwierząt dzikich, z czego 927 przypadków u lisów wolno żyjących.

W 1999 r. stwierdzono 1.148 przypadków u zwierząt, z czego 721 przypadków u lisów wolno żyjących.

W 2000 r. stwierdzono 2.224 przypadki u zwierząt, z czego 1.583 przypadki u lisów wolno żyjących, a w 2001 r. stwierdzono 2.964 przypadki u zwierząt, z czego 2.224 przypadki u lisów wolno żyjących.

W trakcie przeprowadzanych akcji szczepień zaobserwowano zmiany w obszarach występowania wścieklizny. Pojawiły się przypadki zachorowań na wschodnich obszarach Rzeczypospolitej Polskiej, czyli obszarach nieobjętych do tej pory szczepieniami, oraz występowały pojedyncze przypadki wścieklizny na terenach przygranicznych z Republiką Czeską.

W 2002 r. liczba przypadków wścieklizny u zwierząt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wyniosła 1.119, z czego 1.038 przypadków zanotowano u zwierząt dzikich (w tym 884 u lisów wolno żyjących). W 2002 r. największą liczbę przypadków wścieklizny zwierząt zanotowano w województwie wielkopolskim – 339 przypadków, jednak, jak wykazują dane za lata 2003-2005 i okres od stycznia do kwietnia 2006 r., uległa ona następnie znacznemu zmniejszeniu w tym województwie (załączniki nr 1-5 do programu).

Obecnie największym problemem związanym z występowaniem wścieklizny jest granica północno-wschodnia i wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie zauważono pojawienie się przypadków wścieklizny z terenów Ukrainy oraz Federacji Rosyjskiej (Obwód Kaliningradzki).

W związku z tak gwałtownie narastającym problemem wścieklizny wśród zwierząt dzikich na przełomie 1991 i 1992 r. opracowano założenia do programu zwalczania wścieklizny w Rzeczypospolitej Polskiej.

W pierwszym etapie wykładanie szczepionki miało objąć teren w pasie przygranicznym z Niemcami (Szczecin, Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra, Jelenia Góra, Wałbrzych, Legnica, Opole, Wrocław, Poznań, Piła, Leszno, Koszalin), gdzie wścieklizna u lisów wolno żyjących wystąpiła endemicznie i stwierdzano najczęściej przypadki tej choroby. Zaproponowano wykładanie szczepionki 2 razy w roku – wiosną i jesienią – po 16 dawek (przynęt) na km². Wykładanie szczepionki miało być przeprowadzane ręcznie. Stopniowo akcja miała być rozszerzana o kolejne województwa w kierunku wschodnim. Wraz z wykładaniem szczepionki miała być prowadzona kontrola szczepień określająca wskaźnik przyjęcia szczepionki przez lisy wolno żyjące oraz wskaźnik nabytej odporności.

Jednak w 1992 r. zmieniono sposób rozrzucania szczepionki z ręcznego na wyrzucanie z samolotów, a liczbę województw objętych szczepieniem zmniejszono z 12 do 6. Zrezygnowano z następujących województw: opolskiego, wrocławskiego, leszczyńskiego, pilskiego, poznańskiego, koszalińskiego.

Ostatecznie Rzeczpospolita Polska rozpoczęła program szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie w 1993 r.

W 1994 r. obszar szczepień został powiększony o 6 województw (koszalińskie, słupskie, pilskie, katowickie, bielsko-bialskie, skierniewickie).

W 1995 r. obszar szczepień został powiększony o 10 województw (gdańskie, bydgoskie, konińskie, leszczyńskie, poznańskie, kaliskie, wrocławskie, opolskie, częstochowskie, warszawskie).

W 1996 r. obszar szczepień został powiększony o 4 województwa (krośnieńskie, nowosądeckie, elbląskie, piotrkowskie).

W 1997 r. obszar szczepień został powiększony o województwo krakowskie.

W 1998 r. obszar szczepień został powiększony o 5 województw (tarnowskie, sieradzkie, radomskie, łódzkie, lubelskie – 1 gmina).

W 1999 r. został zmieniony podział administracyjny państwa z 49 województw na 16 województw i wówczas szczepieniami objęto całkowicie województwa: dolnośląskie, lubuskie, zachodniopomorskie, wielkopolskie, śląskie, pomorskie, opolskie, małopolskie, natomiast częściowo województwa: kujawsko-pomorskie, lubelskie, łódzkie, warmińsko-mazurskie, mazowieckie, podkarpackie. Natomiast w województwach: podlaskim i świętokrzyskim nie prowadzono szczepień.

W 2000 r. obszar szczepień nie uległ zmianie. W wyniku gwałtownego wzrostu zachorowań zwierząt na wściekliznę na terenach, gdzie nie prowadzono szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie, oraz na granicy „obszaru szczepionego” z „obszarem nieszczepionym” w 2001 r. wprowadzono zmodernizowany program szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie, gdzie zrezygnowano w akcji wiosennej ze szczepień na terenach zachodnich Rzeczypospolitej Polskiej, na których od dłuższego czasu nie odnotowywano przypadków wścieklizny u zwierząt. Obszar objęty szczepieniami to:

1)   powiat wałecki w województwie zachodniopomorskim;

2)   powiaty: dzierżoniowski, ząbkowicki i kłodzki w województwie dolnośląskim;

3)   województwo pomorskie, z wyjątkiem powiatów: słupskiego, lęborskiego i bytomskiego;

4)   województwa: warmińsko-mazurskie, kujawsko-pomorskie, wielkopolskie, małopolskie, opolskie, śląskie, łódzkie, świętokrzyskie;

5)   powiaty: warszawski zachodni, gostyński, sochaczewski, żyrardowski, grodziski, pruszkowski, piaseczyński, grójecki, białobrzeski, przysucki, radomski, szydłowiecki, zwoleński, lipski, kozienicki, sierpecki, płoński, nowodworski, ciechanowski, mławski, żuromiński, przasnyski, ostrołęcki, makowski, legionowski i pułtuski w województwie mazowieckim;

6)   gmina Janowiec i część gminy Puławy w województwie lubelskim;

7)   powiaty: bieszczadzki, brzozowski, dębicki, jasielski, kolbuszowski, krośnieński, łańcucki, mielecki, ropczycki, rzeszowski, sanocki, strzyżowski i tarnobrzeski w całości oraz powiaty: jarosławski, leżajski, niżański, przemyski, przeworski i stalowowolski w części na południe od linii rzeki San w województwie podkarpackim.

Natomiast w akcji jesiennej 2001 r. szczepieniami objęto większą część terytorium Rzeczypospolitej Polskiej poza województwem podlaskim, częścią województw: lubelskiego i podkarpackiego.

Od 2002 r. akcja szczepień obejmuje całe terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

^(*) Na podstawie wstępnych wyników badań.

TC – tetracykliny (marker)

RFFIT – rapid fluorescent focus inhibition test

Zgodnie z ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, wścieklizna należy do chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (załącznik nr 2 do ustawy).

Psy powyżej 3. miesiąca życia przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz lisy wolno żyjące na obszarach określonych przez ministra właściwego do spraw rolnictwa, zgodnie z art. 56 tej ustawy, podlegają obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu przeciwko wściekliźnie.

Na podstawie rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 czerwca 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania ochronnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie (Dz. U. Nr 142, poz. 1509) szczepienia ochronne lisów wolno żyjących przeprowadza wojewódzki lekarz weterynarii. Zgodnie z tym rozporządzeniem szczepionka jest rozrzucana z samolotu lub wykładana ręcznie dwa razy w roku kalendarzowym na obszarach lasów oraz we wszystkich miejscach bytowania lisów wolno żyjących. Szczepionka może być podana raz w roku, jeżeli na obszarze województwa i na obszarach województw graniczących z tym województwem nie stwierdzono przypadków wystąpienia wścieklizny w okresie dwóch kolejnych lat. Natomiast szczepień ochronnych nie przeprowadza się, jeżeli na obszarze województwa i na obszarach województw graniczących z tym województwem nie stwierdzono wścieklizny w okresie trzech kolejnych lat.

Liczba dawek szczepionki zależy od stopnia zalesienia i ukształtowania terenu, populacji zwierząt dzikich oraz przyjętego sposobu podania szczepionki, ale nie powinna być mniejsza niż 20 dawek na 1 km² powierzchni.

Badania monitoringowe (RFFIT, TC), wykonywane w celu określenia efektywności doustnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie, przeprowadza się na podstawie rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt. Zgodnie z tym rozporządzeniem w celu kontroli wścieklizny pobiera się do badań tkankę mózgową, surowicę i żuchwę od 8 lisów wolno żyjących odstrzelonych na każdych 100 km² obszaru, na którym lisy wolno żyjące zostały objęte szczepieniem ochronnym przeciwko wściekliźnie. Natomiast w celu izolacji i określenia szczepu wirusa wścieklizny do badań przesyła się tkankę mózgową lisów wolno żyjących, u których w badaniu laboratoryjnym potwierdzono wściekliznę.

Rutynowa diagnostyka wścieklizny dla wszystkich gatunków zwierząt jest prowadzona w 16 zakładach higieny weterynaryjnej (ZHW) oraz w Krajowym Laboratorium Referencyjnym w Puławach (Zakład Wirusologii Państwowego Instytutu Weterynaryjnego – Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach) przy użyciu następujących rodzajów badań:

1)   immunofluorescencja odcisków mózgowych z monowalentnym koniugatem antynukleokapsydowym;

2)   izolacja wirusa na myszach;

3)   izolacja wirusa na kulturach komórkowych neuroblastomy;

4)   genotypizacja izolatów wirusa wścieklizny (tylko w Krajowym Laboratorium Referencyjnym);

5)   badanie serologiczne – test seroneutralizacji (rapid fluorescent focus inhibition test – RFFIT).

Natomiast badania monitoringowe w celu sprawdzenia skuteczności szczepienia lisów wolno żyjących wykonują 3 zakłady higieny weterynaryjnej (ZHW w Bydgoszczy, ZHW w Ostrołęce i ZHW w Opolu) następującymi metodami:

1)   immunofluorescencja odcisków mózgowych – badanie w kierunku wścieklizny;

2)   szlify kostne żuchwy – badanie na obecność markera (TC – tetracyklin);

3)   test seroneutralizacji (RFFIT) – określenie miana przeciwciał wirusa wścieklizny w surowicy (skrzep z serca lub płyn z klatki piersiowej);

4)   zbieranie i analizowanie danych epidemiologicznych na temat zdiagnozowanych przypadków wścieklizny w obszarze objętym szczepieniem.

Okres trwania programu: rok 2007

Zgodnie z art. 57 ust. 8 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, Główny Lekarz Weterynarii nadzoruje realizację programu zwalczania chorób zakaźnych zwierząt, a ponieważ jest on współfinansowany ze środków Unii Europejskiej, informuje Komisję Europejską o postępach w jego realizacji zgodnie z przepisami obowiązującymi w Unii Europejskiej.

Organem odpowiedzialnym za nadzór i koordynację działań zapewniających realizację programu monitoringu i zwalczania wścieklizny jest na poziomie centralnym Główny Lekarz Weterynarii.

Zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 czerwca 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania ochronnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie, szczepienia ochronne lisów wolno żyjących przeprowadzają wojewódzcy lekarze weterynarii. Rutynowa diagnostyka wścieklizny jest przeprowadzona przez 16 zakładów higieny weterynaryjnej, tzn.: ZHW we Wrocławiu, ZHW w Bydgoszczy, ZHW w Lublinie, ZHW w Gorzowie Wielkopolskim, ZHW w Łodzi, ZHW w Krakowie, ZHW w Warszawie, ZHW w Opolu, ZHW w Krośnie, ZHW w Białymstoku, ZHW w Gdańsku, ZHW w Katowicach, ZHW w Kielcach, ZHW w Olsztynie, ZHW w Poznaniu i ZHW w Szczecinie. Natomiast monitoring efektywności doustnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie wykonują jedynie ZHW w Bydgoszczy, ZHW w Ostrołęce i ZHW w Opolu.

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 21 października 2004 r. w sprawie wykazu laboratoriów referencyjnych właściwych dla poszczególnych rodzajów i kierunków badań (Dz. U. Nr 251, poz. 2513) wyznaczyło jako Krajowe Laboratorium Referencyjne dla wścieklizny Zakład Wirusologii Państwowego Instytutu Weterynaryjnego – Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach.

Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej

4.4.1. Akty prawne stanowiące podstawę do powiadomienia o chorobie:

Zgodnie z ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, wścieklizna należy do chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (załącznik nr 2 do ustawy).

4.4.2. Akty prawne stanowiące podstawę do działań w przypadku uzyskania dodatnich wyników badań:

1)   przepisy rozdziału 8 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt;

2)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 stycznia 2005 r. w sprawie zwalczania wścieklizny (Dz. U. Nr 13, poz. 103).

4.4.3. Akty prawne stanowiące podstawę do kwalifikacji zwierząt i stad:

Zgodnie z art. 56 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, wszystkie lisy wolno żyjące na terenach określonych w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 czerwca 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania ochronnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie podlegają szczepieniu, zgodnie ze szczegółowymi warunkami i sposobem określonymi w tym rozporządzeniu.

4.4.4. Akty prawne stanowiące podstawę do kontroli choroby, w tym testy i szczepienia:

1)   art. 56 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt;

2)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 czerwca 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu przeprowadzania ochronnych szczepień lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie;

3)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 grudnia 2004 r. w sprawie określenia jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli oraz zakresu badań kontrolnych zakażeń zwierząt;

4)   rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 7 stycznia 2005 r. w sprawie zwalczania wścieklizny.

Techniczny opis badań i analiz używanych do diagnostyki wścieklizny i nadzoru nad programem szczepień

1)   Badania serologiczne:

Test seroneutralizacji (rapid fluorescent focus inhibition test – RFFIT) zgodnie z podręcznikiem OIE (rozdział 2.2.5 B.2.b) – wykonywany przez ZHW w Opolu, Ostrołęce i Bydgoszczy, wyznaczone do przeprowadzania badań monitoringowych określających efektywność szczepień doustnych lisów wolno żyjących przeciwko wściekliźnie, oraz Krajowe Laboratorium Referencyjne dla wścieklizny w Puławach, na podstawie:

a)   instrukcji Głównego Lekarza Weterynarii nr GIWz.II.400/W-77/2004 z dnia 24 listopada 2004 r. w sprawie określania poziomu przeciwciał metodą RFFIT,

b)   instrukcji Głównego Lekarza Weterynarii nr GIWz.II.400/W-75/2004 z dnia 24 listopada 2004 r. w sprawie pobierania materiału do badań monitoringowych określających efektywność szczepień doustnych lisów wolno żyjących.

2)   Badania wirusologiczne i immunochemiczne:

a)   immunofluorescencja odcisków mózgowych z monowalentnym koniugatem antynukleokapsydowym (fluorescent antibody test – FAT) zgodnie z podręcznikiem OIE (rozdział 2.2.5 B.1.c.i) – rutynowy test w kierunku wścieklizny wykonywany przez 16 zakładów higieny weterynaryjnej,

b)   różnicowanie szczepów wirusa wścieklizny – badanie wykonywane jedynie przez Krajowe Laboratorium Referencyjne dla wścieklizny w Puławach zgodnie z instrukcją Głównego Lekarza Weterynarii nr GIWz.II.400/W-76/2004 z dnia 24 listopada 2004 r. w sprawie różnicowania szczepów wirusa wścieklizny,

c)   izolacja wirusa:

–   izolacja wirusa na myszach – zgodnie z podręcznikiem OIE (rozdział 2.2.5 B.1.c.i) wykonywana przez 16 zakładów higieny weterynaryjnej zgodnie z instrukcją Głównego Lekarza Weterynarii nr GIWz.II.400/W-74/2004 z dnia 24 listopada 2004 r. w sprawie izolacji wirusa wścieklizny w hodowli komórek mysiej neuroblastomy,

–   izolacja wirusa wścieklizny w hodowli komórek mysiej neuroblastomy zgodnie z podręcznikiem OIE (rozdział 2.2.5 B.1.c.ii) wykonywana jedynie przez Krajowe Laboratorium Referencyjne dla wścieklizny w Puławach.

3)   Inne stosowane badania: szlify kostne żuchwy – badanie na obecność markera (TC – tetracyklin) – wykonywane przez 5 zakładów higieny weterynaryjnej (Opole, Ostrołęka, Bydgoszcz, Krosno i Poznań) wyznaczonych do przeprowadzania testów monitoringowych w celu określenia poziomu podjęcia szczepionki przez lisy wolno żyjące oraz Krajowe Laboratorium Referencyjne dla wścieklizny w Puławach zgodnie z instrukcją Głównego Lekarza Weterynarii nr GIWz.II.400/W-78/2004 z dnia 24 listopada 2004 r. w sprawie wykrywania tetracykliny w szlifach kostnych.

4)   Stosowane szczepionki: zgodne z wytycznymi OIE, WHO oraz standardami UE (raport Komitetu Naukowego ds. Zdrowia Zwierząt i Ochrony Zwierząt przyjęty w dniu 23 października 2002 r.) dopuszczone do stosowania w Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z odrębnymi przepisami krajowymi.

5)   Monitoring szczepień:

W celu monitorowania szczepień w Rzeczypospolitej Polskiej są przeprowadzane następujące badania:

a)   badanie na obecność markera (TC – tetracyklin) w celu określenia poziomu podjęcia szczepionki przez lisy wolno żyjące; wykonywane przez 3 wyznaczone zakłady higieny weterynaryjnej (Bydgoszcz, Ostrołęka i Opole),

b)   test seroneutralizacji (RFFIT) w celu określenia poziomu uodpornienia lisów wolno żyjących, a tym samym efektywności szczepień doustnych; wykonywany przez 5 wyznaczonych zakładów higieny weterynaryjnej (Krosno, Poznań, Bydgoszcz, Ostrołęka i Opole),

c)   różnicowanie szczepów wirusa wścieklizny w celu rozróżnienia terenowych szczepów wirusa od szczepów szczepionkowych, wykonywane przez Krajowe Laboratorium Referencyjne dla wścieklizny w Puławach.

5.      Ogólny opis kosztów i korzyści: jest zawarty w ust. 8

Opis użytych testów serologicznych: badanie serologiczne – test seroneutralizacji – RFFIT (określenie miana przeciwciał wirusa wścieklizny w surowicy (skrzep krwi z serca lub płyn z klatki piersiowej))

Opis użytych testów wirusologicznych: immunofluorescencja odcisków mózgowych – rutynowe badanie w kierunku wścieklizny

Opis innych użytych testów: szlify kości żuchwy – badanie na obecność markera (TC – tetracyklin)

^(*) Liczba próbek przesłanych do badań.

^(a) Liczba próbek przebadanych, wszystkie zakwestionowane.

^(b) Liczba próbek z dodatnim wynikiem, wszystkie zakwestionowane.

^(*) Liczba próbek przesłanych do badań.

^(a) Liczba próbek przebadanych, wszystkie zakwestionowane.

^(b) Liczba próbek z dodatnim wynikiem, wszystkie zakwestionowane.

(*)  Na podstawie wstępnych wyników badań.

(a)  Liczba próbek przebadanych, wszystkie zakwestionowane.

(b)  Liczba próbek z dodatnim wynikiem, wszystkie zakwestionowane.

Opis stosowanych szczepień, działań terapeutycznych lub innych: Wiosenna i jesienna akcja szczepień w 2007 r. obejmie terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (powierzchnia objęta szczepieniem – 281.746 km²). Obie akcje będą prowadzone na tych samych zasadach co w latach poprzednich. Planuje się wyłożenie co najmniej 20 dawek szczepionki na km², w sumie w 2007 r. zostanie wyłożonych 11.269.876 dawek szczepionki.

6.4.1. Szacunki liczebności populacji zwierząt dzikich

Rok: 2003     Metoda obliczania populacji^(a): statystyki myśliwskie, wskaźnik nocnego liczenia, liczenie lisich jam

^(a) Za standardową metodę szacowania uważa się zabitą zwierzynę. Jeśli zastosowano inną metodę, należy ją opisać.

Rok: 2004     Metoda obliczania populacji^(a): statystyki myśliwskie, wskaźnik nocnego liczenia, liczenie lisich jam

^(a) Za standardową metodę szacowania uważa się zabitą zwierzynę. Jeśli zastosowano inną metodę, należy ją opisać.

Rok: 2005     Metoda obliczania populacji^(a): statystyki myśliwskie, wskaźnik nocnego liczenia, liczenie lisich jam

^(a) Za standardową metodę szacowania uważa się zabitą zwierzynę. Jeśli zastosowano inną metodę, należy ją opisać.

6.4.2. Monitoring zwierząt dzikich

Opis użytych testów serologicznych: badanie serologiczne – test RFFIT (określenie miana przeciwciał wirusa wścieklizny w surowicy – skrzep krwi z serca lub płyn z klatki piersiowej)

Opis użytych testów mikrobiologicznych i wirusologicznych: immunofluorescencja odcisków mózgowych – rutynowe badanie w kierunku wścieklizny

Opis innych testów użytych: szlify kości żuchwy – badanie na obecność markera (TC – tetracyklin)

^(*) Liczba próbek wysłanych do badań.

^(*) Liczba próbek wysłanych do badań.

^(*) Na podstawie wstępnych wyników badań.

6.4.3. Dane dotyczące szczepienia zwierząt dzikich

7.1.1. Liczba i rodzaj badań

7.1.2. Plany testów

Koszt programu obliczono według kursu średniego euro z dnia 27 kwietnia 2006 r., który wynosił 3,8665 zł.

Wszystkie wartości są podane bez VAT.

Koszt jednostkowy zakupu 1 dawki szczepionki = 2,14 zł / 3,8665 zł = 0,55 euro;

Koszt jednostkowy dystrybucji 1 dawki szczepionki = 0,90 zł / 3,8665 zł = 0,23 euro 1 euro = 3,8665 zł

^(*) Są to szacunkowe koszty, które zostaną dostosowane do wielkości wydatków przewidzianych na zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt w ustawie budżetowej na rok 2007.